(Ban Nội chính TW)-Từ khi thành lập đến nay, Đảng ta luôn coi trọng và tổ chức thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ. Trong mỗi giai đoạn cách mạng, Đảng ta luôn gắn nghiên cứu lý luận với tổng kết thực tiễn để hoàn thiện nguyên tắc tập trung dân chủ cho phù hợp với tình hình thực tế. Nội dung của nguyên tắc này là: “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách”, “thiểu số phục tùng đa số, cá nhân phục tùng tổ chức, cấp dưới phục tùng cấp trên...”. Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức thực hiện, nguyên tắc tập trung dân chủ có lúc, có nơi bị vi phạm nghiêm  trọng  với  nhiều  hình  thức  khác nhau. Một trong những vi phạm khá phổ biến hiện nay (mà người ta thường gọi là sự biến tướng của nguyên tắc tập trung dân chủ) là dùng cơ chế tập thể để hợp thức hóa ý đồ của một nhóm người, thậm chí của một người khi người đó là người đứng đầu...

 

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta chỉ rõ: “Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới của đất nước... Công tác PCTN, lãng phí chưa đạt yêu cầu đề ra. Quan liêu, tham nhũng, lãng phí vẫn còn nghiêm trọng, với những biểu hiện tinh vi, phức tạp, chưa được ngăn chặn, đẩy lùi, gây bức xúc xã hội” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.172); “Việc đổi mới công tác cán bộ còn chậm; thiếu cơ chế, chính sách cụ thể để thực sự phát huy dân chủ trong công tác cán bộ, phát hiện và sử dụng người tài; chậm đổi mới cơ chế, phương pháp và quy trình đánh giá, bổ nhiệm, miễn nhiệm, từ chức đối với cán bộ; đánh giá cán bộ vẫn là khâu yếu” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.173-174); “Tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp,... đe dọa sự ổn định, phát triển của đất nước” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.173).

Nghị quyết Trung ương 4 (khoá XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” nêu: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc... Một số trường hợp đánh giá, bố trí cán bộ chưa thật công tâm, khách quan, không vì yêu cầu công việc, bố trí không đúng sở trường, năng lực, ảnh hưởng đến uy tín cơ quan lãnh đạo, sự phát triển của ngành, địa phương cả nước”. Đặc biệt, Đảng ta cũng chỉ ra thực trạng đáng quan ngại là: “Nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách” trên thực tế ở nhiều nơi rơi vào hình thức do không xác định rõ cơ chế trách nhiệm, mối quan hệ giữa tập thể và cá nhân; khi sai sót, khuyết điểm không ai chịu trách nhiệm. Vì vậy, vừa có hiện tượng dựa dẫm vào tập thể, không rõ trách nhiệm cá nhân, vừa không khuyến khích người đứng đầu có nhiệt tình, tâm huyết, dám nghĩ, dám làm; tạo kẽ hở cho cách làm việc tắc trách, trì trệ, hoặc lạm dụng quyền lực một cách tinh vi để mưu cầu lợi ích cá nhân”.

Nguyên nhân của tình trạng trên là do “...Nhiều khuyết điểm, sai lầm của đảng viên và tổ chức đảng chậm được phát hiện. Tình trạng thiếu trách nhiệm, cơ hội, suy thoái đạo đức, lối sống vẫn diễn ra khá phổ biến trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. Kỷ luật, kỷ cương ở nhiều tổ chức đảng không nghiêm. Sự đoàn kết, nhất trí ở không ít cấp uỷ chưa tốt” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.174-175); “Nguyên tắc tập trung dân chủ còn bị vi phạm, ảnh hưởng đến sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.174-175-176); “Cán bộ, đảng viên thiếu tu dưỡng, rèn luyện, giảm sút ý chí chiến đấu, quên đi trách nhiệm, bổn phận trước Đảng, trước nhân dân... Các nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình ở nhiều nơi vừa bị buông lỏng trong thực hiện, vừa chưa được quy định cụ thể để làm cơ sở cho công tác kiểm tra, giám sát... Đánh giá, sử dụng, bố trí cán bộ còn nể nang, cục bộ; chưa chú trọng phát hiện và có cơ chế thật sự để trọng dụng người có đức, có tài; không kiên quyết thay thế người vi phạm, uy tín giảm sút, năng lực yếu kém...; một số nơi có tình trạng những việc làm đúng, gương người tốt không được đề cao, bảo vệ; những sai sót, vi phạm không được phê phán, xử lý nghiêm minh. Công tác kiểm tra, giám sát, giữ gìn kỷ cương, kỷ luật ở nhiều nơi, nhiều cấp ủy chưa thường xuyên, ráo riết; đấu tranh với những vi phạm còn nể nang, không nghiêm túc. Vai trò giám sát của nhân dân thông qua Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội chưa được phát huy, hiệu quả chưa cao” (Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 (khóa XI). Trước tình trạng trên, Đảng ta đã khẳng định: “Thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ. Chống quan liêu, bè phái cục bộ, địa phương, lề lối làm việc vô nguyên tắc, vi  phạm  kỷ  luật,  vi  phạm  dân  chủ” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.259); “Đánh giá và sử dụng đúng cán bộ trên cơ sở những tiêu chuẩn, quy trình đã được bổ sung, hoàn thiện, lấy hiệu quả công tác thực tế và sự tín nhiệm của nhân dân làm thước đo chủ yếu. Không bổ nhiệm cán bộ không đủ đức, đủ tài, cơ hội chủ nghĩa. Thực hiện nghiêm quy chế thôi chức, miễn nhiệm, từ chức đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý. Kịp thời thay thế cán bộ yếu kém về phẩm chất, năng lực, không hoàn thành nhiệm vụ, uy tín giảm sút...” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.261-262); “Thực hiện tốt chế độ lãnh đạo tập thể đi đôi với phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo và trách nhiệm cá nhân, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu. Phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức đảng, đảng viên, cấp ủy viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân” (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H, tr.261-264).

Trên cơ sở mục tiêu, phương châm và các giải pháp đã nêu trong Nghị quyết Trung ương 4 (khoá XI) cần lựa chọn, tập trung vào những giải pháp cấp thiết, trọng yếu tạo cơ chế và phương pháp kiểm soát người đứng đầu bảo đảm thực sự gương mẫu, năng động, sáng tạo, thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ được giao, khắc phục tình trạng lạm dụng quyền lực, dẫn đến thoái hóa, biến chất, sa vào chủ nghĩa cá nhân,  cơ  hội,  thực  dụng.  Việc kiểm tra, kiểm soát, giám sát người đứng đầu cần tập trung các giải pháp sau:

- Các cấp ủy, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, trước hết là cấp Trung ương, đặc biệt là người đứng đầu phải thực sự gương mẫu đi đầu trong thực hiện để làm gương cho cấp dưới noi theo và thực hiện đạt kết quả. Tập trung chỉ đạo, tổ chức thực hiện đồng bộ, toàn diện các giải pháp nêu trong Nghị quyết Trung ương 4 (khoá XI) nghiêm túc, có chất lượng, hiệu quả, với sự năng động, sáng tạo để bảo đảm xây dựng, hoàn thiện cơ chế, biện pháp kiểm tra, giám sát, kiểm soát chặt chẽ, có hiệu lực, hiệu quả đối với người đứng đầu trong thực thi nhiệm vụ, quyền hạn được giao, ngăn chặn, phòng ngừa việc lạm dụng quyền lực để mưu cầu lợi ích cá nhân, gây thiệt hại cho tập thể, cho nhân dân, làm mất uy tín của bản thân hoặc để người thân của người đứng đầu lợi dụng chức vụ, quyền hạn của họ để trục lợi.

- Gương mẫu thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, tự phê bình và phê bình, nói đi đôi với làm, nêu gương về đạo đức, lối sống bằng hành động thực tế của người đứng đầu ở các cấp. Mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý tự giác kiểm điểm, liên hệ theo chức trách, nhiệm vụ được giao, tự phê bình và phê bình thẳng thắn, dân chủ, nghiêm túc, chân thành, gắn với thực hiện Quy định về những điều đảng viên không được làm; Quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là người đứng đầu. Thực hiện tốt việc kiểm điểm, tự phê bình và phê bình theo Nghị quyết Trung ương 4 (khoá XI) để có căn cứ xem xét, sàng lọc đội ngũ cán bộ, trước hết là cán bộ chủ chốt các cấp, cán bộ tham mưu cấp chiến lược, đặc biệt là người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị - xã hội các cấp và chuẩn bị quy hoạch cấp ủy, các chức danh chủ chốt các cấp nhiệm kỳ tới.

- Phát huy dân chủ thực sự trong Đảng, thực hiện nghiêm túc Quy chế chất vấn trong Đảng, nhất là chất vấn tại các kỳ họp Ban Chấp hành Trung ương và Ban Chấp hành Đảng bộ các cấp gắn với việc thực hiện nguyên tắc, chế độ tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt cấp ủy, chi bộ, trong cơ quan, tổ chức, đơn vị, đoàn thể chính trị - xã hội nơi người đứng đầu là thành viên. Những người không đủ năng lực, không hoàn thành nhiệm vụ, có tín nhiệm thấp cần được sắp xếp phù hợp, có cơ chế để kịp thời thay thế không chờ hết nhiệm kỳ, hết tuổi công tác. Có cơ chế kiểm soát chặt chẽ và tổ chức thực hiện nghiêm túc, kịp thời, đầy đủ việc kê khai tài sản, thu nhập của người đứng đầu theo quy định của Đảng và Nhà nước bảo đảm trung thực và được công khai ở nơi công tác và nơi cư trú.

- Thực hiện việc bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ trì cấp trên nói chung phải qua chức vụ lãnh đạo, quản lý chủ trì ở cấp dưới. Sớm ban hành hướng dẫn và tổ chức thực hiện tốt quy định lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, HĐND bầu hoặc phê chuẩn. Ban hành quy định và tổ chức thực hiện việc lấy phiếu tín nhiệm hằng năm đối với các chức danh lãnh đạo trong cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị - xã hội. Những người hai năm liền không hoàn thành nhiệm vụ cần được xem xét, cho thôi giữ chức vụ, không chờ hết nhiệm kỳ, hết tuổi công tác. Xây dựng, bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật để bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch trong công tác cán bộ; loại trừ khả năng để người đứng đầu và người thân của cán bộ lợi dụng chức vụ, vị trí công tác để trục lợi.

- Người đứng đầu phải thực sự gương mẫu tự giác tự phê bình, tiếp thu ý kiến phê bình, góp ý của tổ chức, đảng viên, cán bộ dưới quyền và của nhân dân đối với mình để phát huy ưu điểm, uốn nắn, sửa chữa thiếu sót, khuyết điểm, hạn chế, yếu kém, đề ra nội dung, hình thức, biện pháp sửa chữa,  khắc  phục,  phấn  đấu  vươn  lên  là thang thuốc kiểm soát hữu hiệu nhất đối với người đứng đầu.

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử để nâng cao hiệu quả công tác PCTN, lãng phí. Xử lý nghiêm những vụ án tham nhũng, trước hết là những vụ án tham nhũng nghiêm trọng, phức tạp, trong đó có người đứng đầu tổ chức, cơ quan, đơn vị có hành vi tham nhũng hoặc chịu trách nhiệm liên đới. Định kỳ tổ chức để nhân dân góp ý kiến xây dựng Đảng thông qua Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội, trong đó có góp ý kiến đối với người đứng đầu trong giữ gìn phẩm chất, đạo đức, lối sống, trong việc động viên người thân trong gia đình chấp hành chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước, thực hiện nghĩa vụ công dân.

- Sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các quy định của Đảng và Nhà nước theo hướng đề cao hơn trách nhiệm và quyền hạn của người đứng đầu trong mối quan hệ giữa tập thể và cá nhân, vừa phải tôn trọng nguyên tắc tập thể, vừa phải phát huy vai trò cá nhân người đứng đầu; khuyến khích, bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, đặt lợi ích chung lên trên lợi ích riêng; đồng thời cũng coi trọng ngăn ngừa người đứng đầu có biểu hiện bao che hoặc vì lợi ích cục bộ hoặc lợi ích nhóm gây thiệt hại cho tập thể, tổ chức, hoặc lợi ích chung của cộng đồng.

Cao Văn Thống (Vụ trưởng Vụ Nghiên cứu, Ủy ban Kiểm tra Trung ương)

TS. Đỗ Xuân Tuất (Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức Cán bộ, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh)