I. Nội dung vụ án

Năm 1999, hộ ông Bạc Cầm K, hộ ông Bạc Cầm D, hộ ông Lềm Văn Kh, hộ ông Lềm Văn T, hộ ông Bạc Cẩm S, hộ ông Ngần Văn L, hộ ông Lềm Văn C, hộ ông Lò Văn Q, hộ ông Lò Văn N, hộ ông Lò Văn D1, hộ ông Lò Văn Q1, hộ ông Tòng Văn D2, hộ ông Tòng Văn X, hộ ông Lò Văn S1, hộ ông Lường Văn P hộ ông Lềm Văn Q2 và hộ ông Lường Văn B được UBND huyện T, tỉnh SL cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trồng cây lâu năm đối với các thửa đất có diện tích từ 06 ha đến 30 ha thuộc Tờ bản đồ số 42 tại xã M, huyện T (nay thuộc huyện QN), tỉnh SL.

Năm 2006, thực hiện Dự án di dân tái định cư Thủy điện SL, toàn bộ diện tích đất của các hộ dân trên bị thu hồi và UBND huyện QN đã ban hành các quyết định thu hồi đất và các quyết định phê duyệt, bồi thường về đất đối các hộ dân nêu trên.

Năm 2014, một số hộ dân có đơn tố cáo việc giao đất và sử dụng đất của 17 người khởi kiện. Ngày 18/3/2015, UBND huyện QN ban hành Kết luận số 01/KL-UBND ngày 18/3/2015, kết luận nội dung tố cáo như sau: “1. Nội dung tố cáo 21 hộ dân (trong đó có 17 người khởi kiện) làm khống giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để được hưởng chế độ tiền bồi thường về đất đai khi Nhà nước thu hồi đất là đúng hoàn toàn..." (Kết luận số 01/2015).

Ngày 20/3/2015, UBND huyện QN ban hành các Quyết định số 384/QĐ- UBND về việc xử lý vi phạm đối với người bị tố cáo (Quyết định số 384); Quyết định số 385/QĐ-UBND về việc chấm dứt chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ về đất (Quyết định số 385); Quyết định số 386/QĐ-UBND về việc hủy bỏ các Quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ về đất (Quyết định số 386).

Không đồng ý với Kết luận số 01/2015 và các Quyết định số 384, 385, 386, những người khởi kiện ủy quyền cho ông Bạc Cầm K đại diện khiếu nại.

Tại Quyết định số 963/QĐ-UBND ngày 17/6/2015, Chủ tịch UBND huyện QN bác đơn khiếu nại của ông Bạc Cầm K với nội dung: “Giữ nguyên các nội dung trong Kết luận số 01/KL-UBND ngày 18/3/2015 và các Quyết định số 384, 385, 386” (Quyết định số 963). Sau đó, 17 người khởi kiện yêu cầu TAND tỉnh SL tuyên hủy các Quyết định số 384, 385, 386 và Quyết định số 963.

Trong quá trình Tòa án cấp sơ thẩm thụ lý, giải quyết vụ án, ngày 30/9/2015, UBND huyện QN ban hành Quyết định số 2138/QĐ-UBND về việc bãi bỏ các Quyết định số 384, 385, 386. Ngày 28/10/2015, UBND huyện QN ban hành Quyết định số 2416/QĐ-UBND về việc bãi bỏ Kết luận số 01/2015. Ngày 28/10/2015, UBND huyện QN ban hành Quyết định số 2415/QĐ-UBND về việc bãi bỏ Quyết định số 963.

Ngày 09/7/2018, ông Lò Văn Q có Đơn xin rút đơn khởi kiện. Còn lại 16/17 người khởi kiện không đồng ý rút đơn khởi kiện mà vẫn tiếp tục yêu cầu Tòa án hủy các Quyết định số 384, 385, 386, 963 và yêu cầu được thanh toán chi trả số tiền bồi thường, hỗ trợ về đất còn lại theo các phương án đã được phê duyệt trước đó (hộ ông Tòng Văn X và Lò Văn D1 mỗi hộ 1.710.000.000 đồng; hộ ông Lềm Văn T, ông Lềm Văn Kh, ông Bạc Cầm S mỗi hộ 1.660.000.000 đồng; hộ ông Lò Văn N 960.000.000 đồng; hộ ông Bạc Cầm D, ông Ngần Văn L, ông Lềm Văn C mỗi hộ 850.000.000 đồng; hộ ông Bạc Cầm K, ông Lò Văn Q1, ông Lò Văn S1, ông Lường Văn P mỗi hộ 480.000.000 đồng).

II. Quá trình giải quyết vụ án

1. Bản án hành chính sơ thẩm số 01/2018/HC-ST ngày 10/7/2018 của TAND tỉnh SL quyết định:

- Đình chỉ giải quyết yêu cầu khởi kiện của ông Lò Văn Q.

- Bác các yêu cầu khởi kiện của ông Bạc Cầm K và 15 người khởi kiện khác.

- Về án phí: Ông Bạc Cầm K và 15 người khởi kiện khác mỗi người phải chịu 200.000 đồng án phí hành chính sơ thẩm. Ông Tòng Văn X và Lò Văn D1 mỗi người phải chịu 63.300.000 đồng án phí dân sự sơ thẩm; ông Lềm Văn T, ông Lềm Văn Kh, ông Bạc Cầm S mỗi người phải chịu 61.800.000 đồng án phí dân sự sơ thẩm; ông Lò Văn N phải chịu 40.800.000 đồng án phí dân sự sơ thẩm; ông Bạc Cầm D, ông Ngần Văn L, ông Lềm Văn C mỗi người phải chịu 37.500.000 đồng án phí dân sự sơ thẩm; ông Bạc Cầm K, ông Lò Văn Q1, ông Lò Văn S1, ông Lường Văn P mỗi người phải chịu 23.200.000 đồng án phí dân sự sơ thẩm. Ngày 24/7/2018, ông Bạc Cầm K và 15 người khởi kiện có đơn kháng cáo toàn bộ Bản án hành chính sơ thẩm.

2. Bản án hành chính phúc thẩm số 221/2019/HC-PT ngày 10/9/2019 của TAND cấp cao quyết định:

- Bác kháng cáo của ông Bạc Cầm K và 15 người khởi kiện; giữ nguyên Bản án hành chính sơ thẩm.

- Các quyết định khác của Bản án sơ thẩm không có kháng cáo, kháng nghị có hiệu lực kể từ ngày hết thời hạn kháng cáo, kháng nghị. Sau đó, ông Bạc Cầm K và 15 người khởi kiện có đơn đề nghị xem xét theo thủ tục giám đốc thẩm đối với Bản án hành chính phúc thẩm nêu trên.

Ngày 30/8/2022, Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao xét xử giám đốc thẩm vụ án nêu trên, quyết định chấp nhận Quyết định kháng nghị giám đốc thẩm số 05/2022/KN-HC ngày 01/6/2022 của Chánh án TAND tối cao, hủy toàn bộ Bản án hành chính phúc thẩm, giao hồ sơ cho TAND cấp cao xét xử phúc thẩm lại theo quy định của pháp luật.

III. Những vấn đề cần rút kinh nghiệm

1. Về tố tụng

Sau khi xét xử sơ thẩm, ngày 21/6/2019, Chủ tịch UBND tỉnh SL ban hành Kết luận thanh tra số 1440/KL-UBND, kết luận về thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, việc quản lý, sử dụng đất của 22 hộ dân thuộc xã M, huyện QN, tỉnh SL (trong đó có 16/17 người khởi kiện) có nội dung: Việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đối với 16/17 người khởi kiện được thực hiện không đúng quy định của Thông tư số 346/1993/TT-TCĐC ngày 16/3/1998 của Tổng cục Địa chính.

Ngày 09/7/2019, UBND huyện QN ban hành Quyết định số 1073/QĐ-UBND về việc thu hồi 23 Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã cấp tại Quyết định số 358/QĐ-UBND ngày 11/10/1999 của UBND huyện T cho 22 hộ gia đình (trong đó có 16/17 người khởi kiện).

Ngày 11, 19, 22 và ngày 23/7/2019, UBND huyện QN đã ban hành Quyết định số 1108/QĐ-UBND về việc quyết định thu hồi, hủy bỏ 13 Quyết định thu hồi đất của 21 hộ gia đình, cá nhân (trong đó có 16/17 người khởi kiện) và các Quyết định về việc điều chỉnh giảm giá trị bồi thường đã phê duyệt tại các Quyết định phê duyệt, bồi thường trước đó cho các hộ khởi kiện. Đối với số tiền UBND huyện QN đã chi trả, tạm ứng cho các hộ dân khởi kiện, ngày 20/8/2019, UBND huyện QN đã ban hành các Quyết định từ số 1345/QĐ-UBND đến Quyết định số 1361/QĐ-UBND thu hồi số tiền đã tạm ứng cho các hộ dân.

Quá trình giải quyết vụ án, Tòa án cấp phúc thẩm mới xem xét, đánh giá đối với các quyết định về việc thu hồi số tiền đã tạm ứng cho các hộ dân (từ Quyết định số 1345/QĐ-UBND đến Quyết định số 1361/QĐ-UBND ngày 20/8/2019) của UBND huyện QN mà chưa xem xét, đánh giá đối với các quyết định hành chính có liên quan là Quyết định số 1073/QĐ-UBND ngày 09/7/2019 về việc thu hồi 23 Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã cấp tại Quyết định số 358/QĐ-UBND ngày 11/10/1999 của UBND huyện T cho 22 hộ gia đình (trong đó có 16/17 người khởi kiện) và các quyết định hành chính của UBND huyện QN ban hành vào các ngày 11, 19, 22 và ngày 23/7/2019 về việc điều chỉnh giảm giá trị bồi thường đất đã phê duyệt tại các Quyết định phê duyệt trước đó đối với những người khởi kiện là không đúng quy định tại các Điều 191, 193 và 235 Luật Tố tụng hành chính năm 2015.

2. Về án phí

Các ông Tòng Văn X, Lò Văn D1, Lềm Văn T, Lềm Văn Kh, Bạc Cầm S, Lò Văn N, Bạc Cầm D, Ngần Văn L, Lềm Văn C, Bạc Cầm K, Lò Văn Q1, Lò Văn S1, Lường Văn P yêu cầu Tòa án hủy các quyết định hành chính bị kiện và buộc UBND huyện QN thanh toán chi trả số tiền bồi thường, hỗ trợ về đất còn lại theo các phương án đã được phê duyệt trước đó. Đây không phải là yêu cầu bồi thường thiệt hại do quyết định hành chính trái pháp luật gây ra nên Tòa án cấp sơ thẩm buộc người khởi kiện phải chịu án phí dân sự sơ thẩm c

ó giá ngạch là không có căn cứ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện. Tòa án cấp phúc thẩm không phát hiện ra sai sót của Tòa án cấp sơ thẩm nên không chấp nhận kháng cáo về phần án phí của những người khởi kiện; giữ nguyên Bản án hành chính sơ thẩm là không đúng quy định của Nghị quyết số 326/2016/UBTVQH14 ngày 30/12/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về mức thu, miễn, giảm, thu, nộp, quản lý và sử dụng án phí và lệ phí Tòa án.