Trong bối cảnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) không chỉ giữ vai trò trung tâm trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, mà còn phải tích cực đổi mới công tác tham mưu tổng hợp, bảo đảm tính Đảng trong mọi hoạt động. Đây là điều kiện tiên quyết để VKSND góp phần giữ vững kỷ cương pháp luật, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
Vị trí, vai trò then chốt của VKSND trong Nhà nước pháp quyền:
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam là mô hình thể hiện sự vận hành quyền lực nhà nước dưới sự lãnh đạo của Đảng, được quản lý bằng pháp luật và phục vụ quyền làm chủ của Nhân dân. Mô hình này đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ giữa pháp quyền và chính trị, giữa kỷ cương pháp luật và sự lãnh đạo của Đảng.
Trong hệ thống chính trị, VKSND có vị trí đặc biệt, vừa là cơ quan thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp, vừa là một “cánh tay nối dài” của Đảng trong việc giám sát việc tuân thủ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân và lợi ích của Nhà nước. VKSND là lực lượng nòng cốt trong việc bảo đảm pháp luật được chấp hành thống nhất, nghiêm minh, đồng thời góp phần cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng vào thực tiễn. Để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới, đặt ra yêu cầu về đổi mới công tác tham mưu tổng hợp của VKSND, đây là sợi dây kết nối lý luận với thực tiễn.
Công tác tham mưu tổng hợp trong ngành Kiểm sát nhân dân là công cụ chiến lược, giúp Lãnh đạo VKSND các cấp hoạch định chủ trương, chính sách và chỉ đạo điều hành sát thực tiễn. Trong bối cảnh hiện nay, đòi hỏi đổi mới công tác này không chỉ về nội dung mà còn về phương pháp và tổ chức thực hiện. Tham mưu tổng hợp không còn là hoạt động thuần túy hành chính mà phải trở thành một hệ thống “đầu não” có khả năng tổng hợp, phân tích, dự báo và kiến nghị chính sách pháp luật phù hợp với xu thế phát triển đất nước và yêu cầu hội nhập quốc tế. Nó phải phản ánh kịp thời vướng mắc trong thực tiễn thi hành pháp luật, từ đó đề xuất sửa đổi luật, cải cách thể chế, cải cách hành chính - tư pháp.
VKSND cần đổi mới phương thức tham mưu bằng cách tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý dữ liệu, tổng hợp báo cáo và theo dõi diễn biến tội phạm, vi phạm pháp luật. Cùng với đó là tổ chức các hội thảo chuyên sâu với sự tham gia của các cơ quan tư pháp để tìm ra những điểm nghẽn trong luật pháp và đề xuất phương án xử lý hiệu quả.
Bảo đảm tính Đảng, nền tảng chính trị cho mọi hoạt động nghiệp vụ:
Tính Đảng của VKSND thể hiện rõ nét ở chỗ: mọi hoạt động nghiệp vụ, từ thực hành quyền công tố đến kiểm sát hoạt động tư pháp, đều đặt trong khuôn khổ đường lối của Đảng. Việc này không chỉ là yêu cầu chính trị mà còn là nguyên tắc hoạt động nhằm giữ vững bản chất cách mạng của VKSND. Công tác tham mưu tổng hợp vì vậy phải bảo đảm nội dung bám sát cương lĩnh, Hiến pháp, Nghị quyết Trung ương, nhất là Nghị quyết số 27-NQ/TW và Nghị quyết số 35-NQ/TW về xây dựng Nhà nước pháp quyền và bảo vệ nền tảng tư tưởng. Mỗi đề xuất, kiến nghị của VKSND đều phải thể hiện rõ tính định hướng, đồng thời có tính khả thi, phù hợp với thực tiễn. Việc phản bác các quan điểm sai trái, thù địch đòi hỏi sự kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Trong đó, công tác tham mưu đóng vai trò cung cấp luận cứ pháp lý, dẫn chứng thực tế để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Những bản án, quyết định tố tụng được xử lý đúng đắn chính là những minh chứng sống động về tính ưu việt của hệ thống pháp luật XHCN.
Trong giai đoạn bùng nổ thông tin và hoạt động chống phá ngày càng tinh vi trên không gian mạng, VKSND không chỉ là cơ quan bảo vệ pháp luật mà còn là lực lượng tiên phong trong đấu tranh tư tưởng. Không những thế, VKSND cần chủ động cung cấp thông tin chính thống, tổ chức tuyên truyền nội bộ, xây dựng chuyên đề phản bác luận điệu xuyên tạc và tạo cơ chế phối hợp với các cơ quan tư tưởng, truyền thông để lan tỏa giá trị đúng đắn của pháp luật Việt Nam.
Để thực hiện hiệu quả công tác tham mưu tổng hợp, cần tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Từng đơn vị, cá nhân trong hệ thống VKSND cần rõ chức năng, nhiệm vụ, quy trình phối hợp, tránh chồng chéo, lãng phí nguồn lực. Điều đó cũng đặt ra yêu cầu về xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác tham mưu tổng hợp phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, am hiểu sâu sắc pháp luật, nắm chắc tình hình thực tiễn và có khả năng phản biện, tư duy chiến lược; tham mưu kết hợp phản bác, đấu tranh với các quan điểm sai trái. Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ Kiểm sát đủ tâm, đủ tầm, có tài. Đó phải là những người gương mẫu trong tuân thủ pháp luật, có đạo đức cách mạng, hiểu rõ nền tảng tư tưởng của Đảng và có khả năng xử lý tình huống pháp lý, chính trị phức tạp. VKSND các cấp, Kiểm sát viên cần quán triệt, thực hiện tốt phương châm “4S” theo chỉ đạo của Viện trưởng VKSND tối cao “sớm hơn, sát hơn, sâu hơn, sắc hơn”, không để xảy ra oan, sai hoặc bỏ lọt tội phạm, không hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự, hành chính và ngược lại.
Mặt khác, tiếp tục tăng cường phối hợp và kiểm soát quyền lực hiệu quả. Trong Nhà nước pháp quyền, quyền lực không thể tuyệt đối mà phải có cơ chế kiểm soát chặt chẽ. Công tác tham mưu tổng hợp của VKSND không chỉ góp phần thực hiện quyền lực pháp lý mà còn phải là một trụ cột giúp kiểm soát quyền lực tư pháp hiệu quả. Điều đó đòi hỏi VKSND cần hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành, nhất là với các cơ quan điều tra, tòa án, thi hành án,… để thống nhất quan điểm, xử lý các vụ việc phức tạp, không để phát sinh “điểm nóng”. Cùng với đó là nâng cao trách nhiệm giải trình, phòng chống tiêu cực nội bộ và tạo lập niềm tin pháp lý cho người dân.
Trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, VKSND giữ vai trò then chốt không chỉ ở phương diện pháp lý mà còn ở bình diện chính trị, tư tưởng. Đổi mới công tác tham mưu tổng hợp không đơn thuần là yêu cầu nội bộ của ngành Kiểm sát nhân dân, mà chính là nhiệm vụ chiến lược nhằm nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước, cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng bằng pháp luật, đồng thời tăng cường khả năng phản bác và phòng ngừa hiệu quả các quan điểm sai trái, thù địch.
Việc nâng cao tính Đảng trong công tác tham mưu tổng hợp chính là nền tảng để bảo đảm VKSND luôn vững vàng lập trường, tư duy nhạy bén, hành động quyết liệt, không ngừng đổi mới và thích ứng trước những thách thức của thời đại. Trên cơ sở đó, ngành Kiểm sát nhân dân cần tiếp tục phát huy vai trò là lực lượng nòng cốt trong việc bảo vệ công lý, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và giữ vững niềm tin của Nhân dân vào pháp luật, vào sự lãnh đạo của Đảng./.
Nguồn tham khảo:
(1) Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới;
(2) Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới;
(3) https://baochinhphu.vn/phat-huy-tinh-dang-trong-xay-dung-nha-nuoc-phap-quyen-xa-hoi-chu-nghia-viet-nam-102241019142658209.htm
(4) Lê Minh Trí (chủ biên), (10/2024), VKSND trong nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia sự thật (tr.20).