1. Khó khăn, vướng mắc trong thu thập chứng cứ điện tử các vụ án đánh bạc sử dụng công nghệ cao

Đánh bạc là hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm trật tự xã hội, không chỉ ảnh hưởng xấu đến gia đình, cá nhân người vi phạm, mà còn có thể là nguyên nhân của các tệ nạn xã hội và tội phạm khác. Do vậy, hành vi này được quy định là tội phạm tại Điều 321 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (BLHS năm 2015), cụ thể: Người nào đánh bạc trái phép dưới bất kỳ hình thức nào được thua bằng tiền hay hiện vật trị giá từ 5.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 5.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc hành vi quy định tại Điều 322 của Bộ luật này hoặc đã bị kết án về tội này hoặc tội quy định tại Điều 322 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Đánh bạc công nghệ cao là hành vi sử dụng mạng internet, mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử để đánh bạc trái phép; đây cũng là tình tiết định khung tăng nặng được quy định tại điểm c khoản 2 Điều 321 BLHS năm 2015.

Thủ đoạn của các đối tượng tổ chức đánh bạc là sử dụng các website viết bài hướng dẫn đánh bạc, giới thiệu truy cập của mạng lưới đại lý, đặt biểu ngữ quảng cáo trên các website, diễn đàn, tài khoản mạng xã hội… có nhiều lượt theo dõi. Sau khi lôi kéo, các đối tượng tổ chức đánh bạc theo nhiều thủ đoạn như: (1) Đánh bạc tín chấp (trả tiền sau): Nhà cái tổ chức đánh bạc tín chấp dưới dạng cá cược thể thao, lô đề, xóc đĩa… Các nhà cái ở nước ngoài thông qua hệ thống mạng internet tổ chức đánh bạc cho người chơi ở Việt Nam tham gia; liên kết với một số người Việt Nam, phần lớn là nhóm lưu manh, giang hồ, xã hội đen để quản lý, tổ chức người tham gia đánh bạc. Khi có khoản tiền ứng trước trong tài khoản, con bạc có thể đánh bạc trên website do đối tượng lập ra. Sau kỳ hạn 01 ngày hoặc 01 tuần, con bạc đến đại lý để thanh toán số tiền thắng, thua. (2) Thủ đoạn tổ chức đánh bạc thế chấp (trả tiền trước): Nhà cái tổ chức đánh bạc thế chấp với nhiều hình thức như sòng bài (casino), cá cược thể thao, trò chơi trực tuyến;…

Bộ phận quản trị ở nước ngoài (nhà cái) sẽ trực tiếp kiểm soát toàn bộ hoạt động đánh bạc của các tài khoản do người chơi lập ra. Người tham gia đánh bạc sau khi đăng ký tài khoản trên mạng phải mở tài khoản ngân hàng, sau đó chuyển tiền vào tài khoản ngân hàng của đối tượng tổ chức, hoặc có thể sử dụng hình thức nạp thẻ điện thoại và làm theo hướng dẫn trên trang web tổ chức đánh bạc. Các website này cài phần mềm tự động, số tiền nạp vào tài khoản ngân hàng của đối tượng sẽ quy ra điểm (loại tiền ảo để cá cược) và được chuyển vào tài khoản của người đánh bạc; người đánh bạc dùng số điểm này để cá cược trực tiếp với nhà cái. Các hình thức này đều thiết lập mạng lưới các website vệ tinh, xây dựng hàng trăm tên miền website khác nhau, phát triển mạng lưới đại lý, quảng cáo dưới hình thức tuyển dụng nhân viên biết tiếng Việt sang các trụ sở đặt tại các trung tâm cờ bạc lớn trên thế giới để hoạt động và sử dụng các cổng trung gian, dịch vụ thanh toán tiền ảo sang tiền đánh bạc.

Tội phạm tổ chức đánh bạc và đánh bạc sử dụng công nghệ cao gây ra nhiều hệ lụy cho xã hội, tác động xấu đến cuộc sống của người dân và ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh, trật tự.

Thời gian qua, Cục an ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao - Bộ Công an và Công an các đơn vị, địa phương đã triển khai nhiều kế hoạch, biện pháp để phòng ngừa, đấu tranh có hiệu quả với tội phạm này, xử lý kịp thời hoạt động tổ chức đánh bạc và đánh bạc trên không gian mạng với quy mô lớn, phạm vi liên tỉnh, xuyên quốc gia… Theo số liệu của Cục an ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao - Bộ Công an, trong năm 2022, Công an các đơn vị, địa phương đã phát hiện, xử lý 694 vụ việc, triệt phá 181 chuyên án liên quan đến hoạt động tổ chức đánh bạc và đánh bạc trên không gian mạng; trong đó, khởi tố 570 vụ án, 2.674 bị can, xử lý hành chính 154 vụ, xử phạt hành chính 1.426 đối tượng, thu giữ nhiều tiền, đồ vật, tài liệu liên quan…, phát hiện trên 20 cổng thanh toán trung gian chưa rõ nguồn gốc được sử dụng vào hoạt động tổ chức đánh bạc.

Hiện nay, hoạt động thu thập chứng cứ điện tử chứng minh hành vi đánh bạc trên không gian mạng chủ yếu dựa vào việc thu thập dữ liệu trên các thiết bị như: Iphone, ipad, iPod touch, MacOS, máy tính cá nhân và thông tin trên internet, cloud. Tuy nhiên, các dữ liệu điện tử dễ dàng bị xóa, thay đổi, mã hóa nhằm che giấu hành vi phạm tội. Vì vậy, phải lựa chọn phương pháp phù hợp nhằm khai thác, trích xuất, khôi phục những thông tin, dữ liệu liên quan đến hoạt động, phương thức, thủ đoạn đánh bạc trên không gian mạng của các đối tượng, phục vụ điều tra, truy tố, xét xử.

Hiện nay, hoạt động thu thập chứng cứ điện tử trong các vụ án đánh bạc sử dụng công nghệ cao được thực hiện theo trình tự sau: (1) Tìm kiếm các thiết bị điện tử có kết nối internet, sử dụng icloud (điện thoại, ipad, máy tính, macbook…) và bảo quản thiết bị trong túi chuyên dụng nhằm chống kết nối mạng internet, nhiễm từ, nhiễm bụi, ẩm…; (2) Kết nối các thiết bị điện tử đã phát hiện (điện thoại, ipad, máy tính, macbook, ổ cứng HDD/SSD hoặc USB flash) với thiết bị chuyên dụng UFED/Magnet Axiom/Xry…; (3) Trích xuất dữ liệu từ các thiết bị điện tử đã thu giữ sang ổ cứng mới HDD/SSD/USB flash thông qua thiết bị chuyên dụng (chống ghi ngược và gắn mã hàm băm); (4) Sử dụng mạng chuyên dụng, tiếp tục khai thác thông tin, dữ liệu trong các thiết bị thu giữ; (5) Đóng gói thiết bị lưu trữ và niêm phong; (6) Vận chuyển: Bảo vệ thiết bị thu giữ khỏi sự khắc nghiệt của nhiệt độ và độ ẩm, hiện tượng tĩnh điện, bảo đảm không bị hư hại hoặc biến dạng vật lý. Ngoài ra, cần khai thác, thu thập mật khẩu, mã khóa từ các đối tượng khi thu thập chứng cứ điện tử trên các địa chỉ IP, cloud, internet.

2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thu thập chứng cứ điện tử trong các vụ án đánh bạc sử dụng công nghệ cao

Nhằm khắc phục những hạn chế trong hoạt động thu thập chứng cứ điện tử các vụ án đánh bạc sử dụng công nghệ cao, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau đây:

Một là, thông báo đến các đơn vị có liên quan và Công an các tỉnh, quận, huyện về những phương thức, thủ đoạn phạm tội mới của tội phạm đánh bạc và tổ chức đánh bạc sử dụng công nghệ cao; ban hành các văn bản hướng dẫn đơn vị nghiệp vụ các biện pháp phòng ngừa tội phạm trong lĩnh vực an ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao; đánh giá tình hình, kết quả công tác theo vùng miền; tích cực phối hợp với các đơn vị truyền thông tuyên truyền tới người dân về tình hình tội phạm, những phương thức mới của tội phạm đánh bạc và tổ chức đánh bạc sử dụng công nghệ cao để nâng cao hiểu biết và phòng ngừa loại tội phạm này.

Hai là, tăng cường quản lý nhà nước về an ninh đối với các hội, nhóm, trang mạng xã hội, trang thông tin điện tử, tạp chí điện tử có ảnh hưởng xã hội lớn để phát hiện sớm các hoạt động đánh bạc và tổ chức đánh bạc sử dụng công nghệ cao; tìm cách ngăn chặn các hoạt động quảng cáo của các phần mềm, website, ứng dụng đánh bạc trực tuyến; xây dựng các nhóm tích cực trên không gian mạng để tuyên truyền, phát hiện, đấu tranh với loại tội phạm này.

Công an các đơn vị, địa phương cần đẩy mạnh công tác nghiệp vụ cơ bản, tăng cường công tác quản lý địa bàn, quản lý đối tượng; phối hợp với các ngành chức năng quản lý tốt các cơ sở kinh doanh có điều kiện về an ninh trật tự có thể bị lợi dụng để đánh bạc trên không gian mạng; ban hành kế hoạch chỉ đạo Công an các đơn vị, địa phương tập trung rà soát, lập chuyên án đấu tranh quyết liệt với tội phạm và vi phạm pháp luật về cờ bạc, đặc biệt là các đường dây, ổ nhóm, sới bạc chuyên nghiệp, quy mô lớn.

Ba là, nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn cho cán bộ phát hiện, thu thập chứng cứ điện tử nhằm thu giữ được các dữ liệu điện tử phục vụ đấu tranh, xét xử hành vi tổ chức đánh bạc và đánh bạc trên không gian mạng; nâng cao trình độ công nghệ thông tin của cán bộ, không để tình trạng cán bộ khi thu thập chứng cứ điện tử làm mất các dữ liệu điện tử đang lưu trong phương tiện điện tử hoặc bị đồng bọn của đối tượng sử dụng thiết bị từ xa truy cập vào máy tính, đăng nhập vào tài khoản trên điện thoại, cloud để xóa dữ liệu, hoặc lập biên bản ghi nhận trong quá trình thu thập dữ liệu điện tử không chặt chẽ, dẫn đến làm giảm hoặc mất giá trị chứng minh tội phạm của dữ liệu điện tử.

Tội phạm đánh bạc sử dụng công nghệ cao có xu hướng quốc tế hóa, các đối tượng sử dụng phương tiện hiện đại thực hiện hành vi phạm tội và thường là người có trình độ chuyên môn cao. Do đó, để phát hiện, đấu tranh với tội phạm này, cần có lực lượng chuyên trách không chỉ vững về nghiệp vụ, giỏi về pháp luật, mà còn phải có kiến thức sâu rộng, am hiểu về công nghệ thông tin, mạng viễn thông…

Bốn là, đầu tư phương tiện kỹ thuật hiện đại phục vụ hoạt động phòng, chống tội phạm đánh bạc và tổ chức đánh bạc sử dụng công nghệ cao. Đối với các thiết bị điện tử như máy tính, điện thoại di động, máy tính bảng, các dữ liệu điện tử trong đó rất dễ bị mã hóa hoặc tiêu hủy thông qua các thao tác đơn giản, nhanh chóng. Do đó, cần đầu tư bổ sung trang thiết bị, phương tiện, công cụ hỗ trợ, cập nhật thường xuyên hệ thống máy tính, kết nối internet phục vụ hoạt động trinh sát mạng, thiết bị chuyên dụng để thu thập dữ liệu điện tử; phương tiện nghe, nhìn sử dụng trong hoạt động điều tra, trinh sát; phương tiện thông tin liên lạc (điện thoại di động, bộ đàm…). Việc đầu tư trang thiết bị kỹ thuật phải căn cứ vào thực tế yêu cầu của hoạt động điều tra tội phạm đánh bạc và tổ chức đánh bạc sử dụng công nghệ cao và khả năng của từng đơn vị để lựa chọn số lượng, chủng loại phù hợp.