Nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự

Theo qui định tại Điều 112 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và khoản 1 Điều 4 Quy chế Công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tối cao qui định nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra...

Nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự

Khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, Viện kiểm sát có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:

1. Khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can; yêu cầu Cơ quan điều tra khởi tố hoặc thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự;

2. Đề ra yêu cầu điều tra và yêu cầu Cơ quan điều tra tiến hành điều tra; khi xét thấy cần thiết, trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự;

3. Yêu cầu Thủ trưởng Cơ quan điều tra thay đổi Điều tra viên theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự; nếu hành vi của Điều tra viên có dấu hiệu tội phạm thì khởi tố về hình sự;

4. Quyết định áp dụng, thay đổi, huỷ bỏ biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam và các biện pháp ngăn chặn khác; quyết định phê chuẩn, quyết định không phê chuẩn các quyết định của Cơ quan điều tra theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự. Trong trường hợp không phê chuẩn thì trong quyết định không phê chuẩn phải nêu rõ lý do;

5. Huỷ bỏ các quyết định không có căn cứ và trái pháp luật của Cơ quan điều tra, yêu cầu Cơ quan điều tra truy nã bị can;

6. Quyết định việc truy tố bị can; quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án

Khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự, tuỳ từng trường hợp mà Viện kiểm sát thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn tự mình khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can hoặc yêu cầu Cơ quan điều tra khởi tố hoặc thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự. Theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 thì việc khởi tố vụ án hình sự do Cơ quan điều tra thực hiện là chủ yếu. Viện kiểm sát chỉ trực tiếp khởi tố vụ án hình sự trong trường hợp Viện kiểm sát huỷ bỏ quyết định không khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra và trong trường hợp Hội đồng xét xử yêu cầu khởi tố vụ án. Đối với việc khởi tố bị can thì Viện kiểm sát chỉ trực tiếp khởi tố bị can trong trường hợp sau khi nhận hồ sơ vụ án và kết luận điều tra mà Viện kiểm sát phát hiện có người khác đã thực hiện hành vi phạm tội trong vụ án nhưng chưa bị khởi tố, trong các trường hợp khác, việc khởi tố bị can do Cơ quan điều tra thực hiện và Viện kiểm sát có trách nhiệm phê chuẩn việc khởi tố. Thực tế cho thấy Viện kiểm sát trực tiếp khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can chỉ trong một số ít trường hợp, khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự Viện kiểm sát chủ yếu yêu cầu Cơ quan điều tra khởi tố vụ án, khởi tố bị can hoặc thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can.

Một trong những nhiệm vụ, quyền hạn quan trọng của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra là đề ra yêu cầu điều tra và yêu cầu Cơ quan điều tra tiến hành điều tra. Để bảo đảm hoạt động điều tra có kết quả thì Viện kiểm sát với vai trò là cơ quan được giao nhiệm vụ thực hành quyền công tố phải đề ra yêu cầu điều tra ngay từ khi có quyết định khởi tố vụ án và trong từng giai đoạn của quá trình điều tra, Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra phải bám sát việc điều tra vụ án của Cơ quan điều tra để kịp thời đề ra các yêu cầu điều tra một cách cụ thể, toàn diện nhằm bảo đảm việc giải quyết vụ án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Trong một số trường hợp cần thiết, để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, Viện kiểm sát có thể trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự như: Triệu tập và hỏi cung bị can; triệu tập và lấy lời khai người làm chứng; tiến hành đối chất; thực nghiệm điều tra… để củng cố chứng cứ và các tình tiết khác nhằm đánh giá một cách khách quan, toàn diện vụ án.

Để bảo đảm việc giải quyết vụ án được khách quan, chính xác, bảo đảm sự vô tư của những người tiến hành tố tụng, đồng thời để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra tội phạm, khi phát hiện Điều tra viên được phân công giải quyết vụ án hình sự thuộc trường hợp phải thay đổi theo qui định tại Điều 43 và Điều 44 Bộ luật tố tụng hình sự thì Viện kiểm sát phải kịp thời yêu cầu Thủ trưởng Cơ quan điều tra thay đổi Điều tra viên. Trong trường hợp xét thấy hành vi của Điều tra viên có dấu hiệu tội phạm thì yêu cầu Cơ quan điều tra có thẩm quyền xem xét để khởi tố về hình sự.

Khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, Viện kiểm sát có quyền quyết định áp dụng, thay đổi hoặc huỷ bỏ các biện pháp ngăn chặn như bắt, tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nới cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm. Đối với những biện pháp tố tụng, hành vi tố tụng mà Bộ luật tố tụng hình sự qui định phải có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát như: Phê chuẩn lệnh bắt khẩn cấp; phê chuẩn quyết định tạm giữ; phê chuẩn quyết định khởi tố bị can; phê chuẩn lệnh bắt bị can để tạm giam; phê chuẩn lệnh tạm giam… thì Viện kiểm sát có trách nhiệm xem xét, quyết định việc phê chuẩn hoặc không phê chuẩn. Mọi trường hợp từ chối phê chuẩn của Viện kiểm sát đều phải nêu rõ lý do của việc không phê chuẩn.

Để thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, bảo đảm việc điều tra khách quan, toàn diện, đúng pháp luật khi phát hiện các quyết định tố tụng của Cơ quan điều tra không có căn cứ và trái pháp luật thì Viện kiểm sát có quyền ra quyết định huỷ bỏ các quyết định đó như: Quyết định tạm giữ; quyết định khởi tố bị can; quyết định khởi tố vụ án hình sự; quyết định về việc bảo lĩnh; quyết định đình chỉ điều tra vụ án của Cơ quan điều tra… thì Viện kiểm sát ra quyết định huỷ bỏ các quyết định đó theo đúng qui định của Bộ luật tố tụng hình sự; trong trường hợp bị can trốn hoặc không biết bị can đang ở đâu mà Cơ quan điều tra không ra quyết định truy nã thì Viện kiểm sát phải kịp thời yêu cầu Cơ quan điều tra ra quyết định truy nã bị can theo qui định tại Điều 161 Bộ luật tố tụng hình sự.

Sau khi việc điều tra kết thúc, Cơ quan điều tra ra bản kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc quyết định đình chỉ điều tra và nhiệm vụ, quyền hạn quan trọng của Viện kiểm sát trong giai đoạn này mà không cơ quan nào khác có thể thay thế được là quyết định việc có truy tố bị can ra trước Toà án để xét xử hay không. Qua nghiên cứu hồ sơ vụ án, nếu xét thấy có đủ căn cứ để truy tố bị can thì Viện kiểm sát thực hiện việc truy tố bị can ra trước Toà án bằng bản cáo trạng. Trong những trường hợp qui định tại Điều 168 Bộ luật tố tụng hình sự thì Viện kiểm sát ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Trong những trường hợp qui định tại Điều 169 Bộ luật tố tụng hình sự thì Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án.

Anh Phương