Hoạt động giám định tư pháp là việc sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn, do người giám định tư pháp thực hiện theo trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng. Trước những diễn biến phức tạp của đời sống kinh tế - xã hội, nhu cầu giám định ở lĩnh vực giám định pháp y, pháp y tâm thần, kỹ thuật hình sự...
Những vướng mắc, bất cập trong công tác giám định tư pháp
Hoạt động giám định tư pháp là việc sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn, do người giám định tư pháp thực hiện theo trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng. Trước những diễn biến phức tạp của đời sống kinh tế - xã hội, nhu cầu giám định ở lĩnh vực giám định pháp y, pháp y tâm thần, kỹ thuật hình sự... hằng năm đều tăng. Được sự quan tâm chỉ đạo của Đảng, nhà nước, sự cố gắng của các ngành chức năng, thời gian qua công tác giám định tư pháp đã có chuyển biến tích cực, góp phần hỗ trợ tích cực cho hoạt động tố tụng, giúp các Cơ quan điều tra, truy tố, xét xử giải quyết các vụ án chính xác, khách quan và đúng luật. Hoạt động giám định tư pháp đã góp phần quan trọng trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, kết luận giám định đúng đắn, khách quan giúp cho việc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án nghiêm minh, đúng pháp luật, tránh oan sai.
Bên cạch những kết quả đã đạt được, thời gian qua hoạt động giám định tư pháp còn nhiều hạn chế, vướng mắc mắc chưa được khắc phục
Những quy định của pháp luật
- Hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật giám định tư pháp ban hành chưa đầy đủ, kịp thời, gây khó khăn trong quá trình áp dụng, như: Bộ máy, tổ chức; thẩm quyền giám định của các tổ chức chưa đầy đủ; thời hạn giám định; quy trình giám định tư pháp; vấn đề quyền giám định lại của Tòa án; vấn đề giám định lại mức độ thương tật được thực hiện mấy lần và do cơ quan nào quyết định; chưa quy định rõ cơ chế phối hợp của các cơ quan tiến hành tố tụng; chưa có sự đồng bộ, liên thông giữa các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, dân sự, hành chính và các văn bản pháp luật về giám định tư pháp,…
- Trình tự thủ tục giám định tư pháp còn nhiều phiền hà, phức tạp.
- Pháp luật chưa quy định thời hạn giám định dẫn đến nhiều vụ thời gian giám định kéo dài ảnh hưởng đến thời hạn giải quyết vụ án. Chưa quy định thời gian đưa đi giám định dẫn đến nhiều vụ chậm đi giám định ảnh hưởng đến kết quả giám định tại đúng thời điểm xảy ra thiệt hại.
- Cơ quan giám định chỉ gửi kết quả giám định tư pháp cho cơ quan trưng cầu chứ không chuyển toàn bộ hồ sơ liên quan nên không thể phát hiện sai sót của cơ quan giám định.
- Hiện nay tất cả các lĩnh vực giám định chưa có quy chuẩn chuyên môn giám định (Bảng tỷ lệ thương tích trong giám định pháp y đã cũ không còn phù hợp nên khó khăn cho những người tiến hành tố tụng đánh giá chứng cứ).
- Chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể về một số vấn đề như: “khỏi bệnh” và “bệnh ổn định” trong trường hợp những người phạm tội bị bệnh tâm thần; thế nào là người bị bệnh AIDS giai đoạn cuối đối với các trường hợp nhiễm AIDS…
- Luật chưa quy định rõ trách nhiệm của Giám định viên cũng như chế tài xử lý khi Giám định viên làm không đúng, không làm tròn trách nhiệm và gây khó khăn cho cơ quan tiến hành tố tụng.
- Việc giám định giá định thiệt hại một số loại tài sản hiện nay chưa có quy định cụ thể: những tài sản phục vụ nhu cầu giải trí, tài sản có giá trị nghệ thuật; những tài sản nằm ngoài danh mục hàng hóa nhà nước quy định, hàng hóa có xuất xứ nước ngoài, hàng cấm nhập khẩu…
- Việc giám định tâm thần đối với các bị can, bị cáo hiện vẫn chưa có cơ chế kiểm soát.
Về nội dung kết quả giám định và sử dụng kết quả giám định
- Hiện nay, hầu hết các lĩnh vực giám định chưa có quy chuẩn chuyên môn giám định, nhiều vụ việc phải giám định lại nhiều lần với kết quả khác nhau, kết luận giám định tư pháp ở một số trường hợp chưa thực sự chính xác, khách quan thậm chí mâu thuẫn gây khó khăn cho cơ quan tố tụng.
- Nhiều nội dung kết luận giám định chung chung, từ ngữ khó hiểu, không xác định được lỗi, không xác định được cơ chế hình thành dấu vết, không nêu chi tiết từng thương tích, không viện dẫn văn bản, căn cứ pháp lý….
- Chưa có văn bản hướng dẫn về việc sử dụng kết luận giám định nào trong trường hợp giám định lại hoặc kết luận của các cơ quan giám định khác nhau…
Cơ sở phương tiện kỹ thuật
- Cơ sở vật chất và kinh phí hoạt động của các tổ chức giám định nhìn chung thiếu và yếu; nhiều lĩnh vực chuyên ngành ở địa phương không giám định được (xây dựng, sở hữu trí tuệ, tài chính, văn hóa, ma túy tổng hợp, vật liệu nổ…)
Về chi phí giám định
- Chi phí giám định tư pháp thông thường là do cơ quan nào trưng cầu giám định chi trả, nhiều trường hợp phải chi trả số tiền lớn trong khi kinh phí cấp cho giải quyết án hình sự hạn hẹp nên dễ dẫn đến đùn đẩy trách nhiệm trưng cầu giám định giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, như kinh phí cho việc trưng cầu giám định tâm thần hoặc bắt buộc chữa bệnh lớn nên ảnh hưởng đến việc trưng cầu của các cơ quan tiến hành tố tụng.
- Việc chi trả bồi dưỡng giám định thường không kịp thời để kéo dài.
Về đội ngũ cán bộ
- Số lượng Giám định viên còn hạn chế và trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kiến thức pháp luật, khả năng giải thích kết luận giám định… chưa thực sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Một số lĩnh vực thiếu giám định giỏi, thiếu giám định viên chuyên môn.
- Công tác thanh tra, kiểm tra trong lĩnh vực giám định tư pháp chưa chặt chẽ.
Qua công tác kiểm sát, trong thời qua (6 tháng), Viện kiểm sát các cấp đã ban hành 09 kiến nghị yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan giám định tư pháp khắc phục thiếu sót, vi phạm về giám định tư pháp như: chậm ra quyết định trưng cầu giám định tỷ lệ thương tích, nội dung kết luận tỷ lệ thương tích không rõ ràng, cơ quan điều tra trưng cầu giám định bổ sung không có căn cứ (trong khi giám định lần 1 và lần 2 đều ra chung một kết quả); kết luận giám định chung chung, không đi vào chi tiết, sử dụng hồ sơ đề nghị giám định lần đầu để làm căn cứ kết luận giám định lại; kết luận nguyên nhân chết sai.
Để thực hiện có hiệu quả hơn công tác giám định tư pháp trong thời gian tới, đề nghị:
- Nghiên cứu, sửa đổi hoàn thiện các quy định trong BLTTHS về giám định tư pháp; khẩn trương hoàn thành các văn bản hướng dẫn thi hành Luật giám định tư pháp; các quy định về quy trình, quy chuẩn giám định.
- Tăng cường công tác phổ biến, quán triệt các quy định của pháp luật về giám định tư pháp; nâng cao nhận thức của các ngành, các cấp, các tổ chức, cá nhân có liên quan về vị trí, vai trò của giám định tư pháp.
- Bổ sung biên chế, trang thiết bị và phương tiện kỹ thuật, cấp kinh phí phục vụ cho việc giám định; thường xuyên tập huấn cho các giám định viên về kỹ thuật giám định và thuật ngữ chuyên ngành để áp dụng một cách thống nhất. Tăng cường sự tham gia phiên tòa của người giám định tư pháp trong những trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định hoặc kết luận giám định là căn cứ có tính quyết định đối với việc giải quyết vụ án.
- Mở lớp tập huấn cho Kiểm sát viên, Điều tra viên về công tác giám định tư pháp để nâng cao khả năng nhận biết những vấn đề giám định tư pháp cho đối ngũ này.
- Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với hoạt động giám định tư pháp ở các lĩnh vực, kịp thời phát hiện và xử lý nghiệm các hành vi vi phạm pháp luật trong công tác giám định tư pháp.
Thúy Hồng