Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội tổng kết việc thi hành Hiến pháp năm 1992

Lịch sử lập hiến Việt Nam từ năm 1946 cho đến nay đã trải qua 4 bản Hiến pháp và nhiều lần sửa đổi, bổ sung. Hiến pháp 1992 hiện hành là Hiến pháp của thời kỳ đổi mới. Trải qua gần 20 năm thực hiện (với một lần sửa đổi, bổ sung năm 2001), trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, xây dựng thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cải cách tư pháp hiện nay, việc Đảng và Nhà nước ta đặt vấn đề tổng kết việc thi hành Hiến pháp 1992, qua đó để sửa đổi, bổ sung những nội dung của Hiến pháp không còn phù hợp là một nhu cầu tất yếu khách quan...

Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội

tổng kết việc thi hành Hiến pháp năm 1992

Như chúng ta đã biết Hiến pháp là đạo luật gốc để trên cơ sở đó xây dựng các luật, VBPQ dưới luật nên việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp là nhiệm vụ quan trọng của toàn Đảng, toàn dân; trong đó có trách nhiệm của ngành Kiểm sát

Trước hết, chúng ta nhận thấy rằng, trong Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) có 4 điều qui định về Viện kiểm sát nhân dân. Việc tổng kết thi hành Hiến pháp 1992 (các nội dung có liên quan đến tổ chức và hoạt động của VKSND) theo chúng tôi, cần quán triệt những yêu cầu sau đây:

Một là, cần quán triệt sâu sắc nội dung của các văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI, nhất là những qui định về nguyên tắc tổ chức thực hiện quyền lực, nguyên tắc về tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước; trên cơ sở khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam- một đảng cầm quyền. Đồng thời, việc tổng kết thi hành Hiến pháp 1992 cần đặt trong việc nhìn nhận quá trình thực hiện các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp, như Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới; Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 06 tháng 5 năm 2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 v.v...

Hai là, cần nghiên cứu, tổng kết trong quan hệ với việc nghiên cứu, tổng kết tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy Nhà nước nói chung, các cơ quan tư pháp nói riêng.

Ba là, việc tổng kết thi hành Hiến pháp 1992 đặt trong quan hệ chặt chẽ với việc tổng kết thi hành Luật Tổ chức VKSND qua các thời ký, nhất là với Luật tổ chức VKSND 2002 và các đạo luật về hoạt động của VKSND trong lĩnh vực tư pháp (Bộ luật TTHS, Bộ luật TTDS, Luật thi hành án dân sự, Luật thi hành án hình sự, Luật TTHC, Pháp lệnh KSV Viện KSND v.v...). Đây là các đạo luật mang tính chuyên ngành, thể chế hoá các qui định của Hiến pháp; do vậy cần được đánh giá trong tổng thể để có sự sửa đổi, bổ sung mang tính hệ thống.

* Về vị trí của VKSND trong bộ máy Nhà nước

Hiện nay, chúng tôi được biết theo yêu cầu của Ban chỉ đạo cải cách tư pháp, ngành Kiểm sát đang thực hiện Đề án nghiên cứu chuyển Viện kiểm sát thành Viện công tố. Đây là vấn đề đã được nêu trong Nghị quyết 08 của Bộ Chính trị. Chúng tôi đề nghị đây là vấn đề lớn, tác động tới tâm tư, tính cảm của nhiều thế hệ cán bộ trong Ngành; là vấn đề không đơn thuần chỉ là sự chuyển đổi vị trí, chức năng của một ngành mà sự chuyển đổi này có tác động mạnh tới nguyên tắc tổ chức thực hiện quyền lực Nhà nước, trong đó có vấn đề thực hiện yêu cầu của Nghị quyết đại hội Đảng XI về bảo đảm, tăng cường cơ chế giám sát việc thi hành Hiến pháp, việc tuân theo pháp luật trong tổ chức và thực hiện quyền lực công. Hệ thống cơ quan Công tổ ở ViệtNam (giai đoạn 1958-1959) cũng có chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, nhưng vấn đề quan trọng là việc tổ chức Viện kiểm sát như hiện nay, với chức năng như hiện nay, với nguyên tắc tổ chức và hoạt động tập trung thống nhất, do Viện trưởng lãnh đạo; bảo đảm tuyệt đối vai trò lãnh đạo của Đảng sẽ là mô hình tổ chức có thể bảo đảm đượctính thống nhất của pháp chế xã hộichủ nghĩa, bảo đảm giám sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp, thựchiện tốt cơ chế giám sát việc thực hiện quyền lực công trong lĩnh vực tư pháp. Vì vậy, cần bảo đảm tổ chức và hoạt động của VKS dưới sự lãnh đạo tuyệt đối của Đảng, theo nguyên tắc đặc thù “tập trung thống nhất, do Viện trưởng lãnh đạo”. Viện trưởng VKSNDTC được bầu trong số các đại biểu Quốc hội, chịu trách nhiệm báo cáo công tác trước Quốc hội. Trong thời gian Quốc hội không họp thì chịu trách nhiệm và báo cáo công tác với Uỷ ban Thường vụ Quốc hội và Chủ tịch nước.

* Về chức năng, nhiệm vụ của VKSND

Trong giai đoạn từ 1992 - 2001: Theo quy định của Hiến pháp 1992 và Luật Tổ chức VKSND năm 1992, VKSND có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật, trong đó có việc tuân theo pháp luật trong lĩnh vực quản lý hành chính Nhà nước (gọi tắt là kiểm sát chung) và trong lĩnh vực tư pháp. Trong giai đoạn này, công tác kiểm sát chung đạt được những kết quả đáng kể trong các lĩnh vực kiểm sát văn bản quy phạm pháp luật; trong công tác kiểm sát việc chấp hành pháp luật tại các cơ quan đơn vị; kiểm sát việc xử phạt vi phạm hành chính. Viện kiểm sát đã phát hiện nhiều vi phạm pháp luật trong hành vi và trong việc ban hành văn bản qui phạm pháp luật. đã có nhiều kiến nghị với Đảng, Nhà nước có biện pháp khắc phục vi phạm, chấn chỉnh cơ chế quản lý; được Đảng và Nhà nước đánh giá cao.

Từ 2001 đến nay: Theo Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001 và Luật Tổ chức VKSND năm 2002, VKSND không còn chức năng kiểm sát chung. Theo quy định của pháp luật hiện hành, các cơ quan Nhà nước có cơ chế tự kiểm tra, có bộ phận thanh tra ngành và có thanh tra Nhà nước (nay là Thanh tra Chính phủ). Song, các cơ quan này không hoạt động trên nguyên tắc độc lập, chỉ tuân theo pháp luật như VKS mà trực tiếp phục vụ cho hoạt động quản lý hành chính nên hiệu quả phát hiện, xử lý vi phạm còn hạn chế. Những kiến nghị ở tầm vĩ mô chưa cao; chưa đáp ứng với yêu cầu giám sát việc tuân theo pháp luật ở tầm thống nhất trong phạm vi toàn quốc.

Viện kiểm sát nhân dân, với vị trí trong bộ máy Nhà nước như hiện nay, với nguyên tắc tổ chức và hoạt động đặc thù, có điều kiện bảo đảm việc tuân theo pháp luật ở tầm vĩ mô, có khả năng phát hiện và kiến nghị với Đảng, Nhà nước những vấn đề ở tầm chính sách, cơ chế quản lý chung, góp phần thực hiện chức năng giám sát do Quốc hội giao cho. Vì vậy, chúng tôi đề nghị Ngành cần đề xuất với Đảng, Nhà nước cho tiến hành tổng kết việc thực hiện chức năng kiểm sát chung (tổng kết ở tầm quốc gia) để rút ra những bài học kinh nghiệm. Qua đó đề xuất việc giao cho Viện kiểm sát chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong lĩnh vực quản lý hành chính Nhà nước. Vấn đề đặt ra là cần nghiên cứu, qui định và giao cho Viện kiểm sát kiểm sát việc tuân theo pháp luật đối với những vấn đề cơ bản, trọng tâm trong quản lý kinh tế, quản lý hành chính; có tác động tới việc quản lý ở tầm vĩ mô của Nhà nước ta.có tác dụng trực tiếp tới việc ban hành chính sách, cơ chế quản lý ở tầm vĩ mô. Cần qui định để khắc phục tình trạng công tác kiểm sát chung sa vào những vụ việc cụ thể, không thấy được tẫm vĩ mô. Đây chính là điểm “nhầm lẫn” giữa công tác kiểm sát chung với công tác kiểm tra, thanh tra phục vụ quản lý hành chính.

* Về mối quan hệ giữa VKSND với Hội đồng nhân dân:

Nhìn từ Hà Nội cho thấy: VKSND thành phố chịu sự giám sát của Hội đồng nhân dân thành phố. Tại các kỳ họp Hội đồng nhân dân thành phố, Viện trưởng VKSND thành phố chịu trách nhiệm báo cáo công tác trước Hội đồng nhân dân, trả lời chất vấn của các đại biểu Hội đồng nhân dân về tình hình chấp hành pháp luật ở địa phương và hoạt động của VKS. Qua thực tiễn hoạt động của VKSND, Viện trưởng đã có nhiều kiến nghị với Hội đồng nhân dân về việc phòng ngừa tội phạm và những vi phạm pháp luật để bảo đảm cho pháp luật được thực hiện một cách nghiêm chỉnh và thống nhất. Bên cạnh đó, VKS hai cấp luôn tranh thủ sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy và HĐND cùng cấp trong việc yêu cầu các cơ quan có liên quan ở địa phương khắc phục, sửa chữa các việc làm vi phạm pháp luật trong hoạt động. Quan hệ này là phù hợp với nguyên tắc nhân dân giám sát hoạt động của các cơ quan tư pháp, góp phần quan trọng vào việc thực hiện nhiệm vụ chính trị ở địa phương, đồng thời tạo thuận lợi cho công tác của Viện kiểm sát nhân dân ở địa phương. Do vậy cần duy trì nguyên tắc này trong tổ chức và hoạt động của Viện KSND.

Việc xây dựng Hiến pháp khoa học, phù hợp với thực tiễn; đồng thời tuân thủ triệt để Hiến pháp và Luật Tổ chức VKSND trong ngành Kiểm sát nói riêng và đối với toàn xã hội là việc làm cần thiết, cấp bách nhằm đảm bảo pháp chế XHCN và mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.