VIỆN KIỂM SÁT CẤP HUYỆN HAY KHU VỰC?

VIỆN KIỂM SÁT CẤP HUYỆN HAY KHU VỰC?

Đó là một trong những nội dung thu hút sự quan tâm và được thảo luận sôi nổi tại các cuộc hội thảo, hội nghị góp ý kiến cho Dự thảo Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (sửa đổi) diễn ra trong thời gian qua.

Theo định hướng về đổi mới tổ chức hệ thống VKSND (Kết luận 79-KL/TW ngày 28/7/2010 và Kết luận số 92-KL/TW ngày 12/3/2014 của Bộ Chính trị), tại khoản 4 Điều 41 của dự thảo luật đưa ra hai phương án: Phương án 1, VKSND khu vực; phương án 2, VKSND cấp huyện.

Hệ thống 4 cấp

Nội dung có sự thống nhất cao, đó là Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân được tổ chức theo hệ thống 4 cấp, trong đó cấp huyện (theo cách gọi hiện nay) là cấp sơ thẩm khu vực. Theo yêu cầu cải cách tư pháp, cấp huyện (hoặc khu vực) sẽ là cấp thụ lý, giải quyết theo trình tự sơ thẩm phần lớn các vụ án hình sự, vụ việc dân sự... Vì vậy, cần tập trung xây dựng các quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động cũng như tăng cường đầu tư nguồn lực cả về con người, cơ sở vật chất và các điều kiện đảm bảo để Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân sơ thẩm khu vực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong thời gian tới.

Tuy nhiên, vấn đề có nhiều ý kiến khác nhau đó là khi TAND khu vực được tổ chức trên cơ sở sáp nhập một số TAND cấp huyện hiện nay, đồng thời, thành lập các Tòa chuyên trách thuộc TAND sơ thẩm khu vực; để đảm bảo sự phù hợp với tổ chức của Tòa án nhân dân khu vực thì VKSND khu vực cũng sẽ được tổ chức trên cơ sở sáp nhập một số huyện tương ứng. Chính từ điểm này đã xuất hiện những quan điểm khác nhau khi thảo luận về hình thức tổ chức VKSND sơ thẩm khu vực.

Tĩnh và động

Nhiều ý kiến cho rằng, về mặt hình thức, hoạt động xét xử của Tòa án ở trạng thái "tĩnh", với một không gian cố định, đó là phòng xử án. Còn hoạt động thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát ở trạng thái "động", với không gian rộng hơn nhiều. Ví dụ, trong tố tụng hình sự, yêu cầu đặt ra là Viện kiểm sát phải tiến hành hoạt động kiểm sát ngay từ đầu, ngay từ khi có sự tiếp nhận thông tin về tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố. Trong suốt giai đoạn điều tra vụ án hình sự, Viện kiểm sát phải thực hiện tốt yêu cầu tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra; Viện kiểm sát thực hiện thẩm quyền ban hành các quyết định tố tụng như phê chuẩn việc tạm giữ, khởi tố bị can, bắt, tạm giam bị can, gia hạn tạm giữ, tạm giam... yêu cầu đối với Kiểm sát viên phải bám sát, nắm chắc tiến độ, kết quả hoạt động điều tra, kịp thời đề ra yêu cầu điều tra. Viện kiểm sát còn thực hiện nhiệm vụ kiểm sát các hoạt động giam giữ, cải tạo, thi hành án, kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về hoạt động tư pháp. Trong điều kiện, tổ chức của Cơ quan điều tra, Cơ quan thi hành án vẫn giữ nguyên như hiện nay, nghĩa là không tổ chức lại theo mô hình khu vực, nếu thành lập VKSND khu vực giống như TAND khu vực, chắc chắn sẽ gây khó khăn, ảnh hưởng đến việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân.

Tòa khu vực; Viện kiểm sát huyện: liệu có mâu thuẫn?

Ở thời điểm hiện tại, rất khó để trả lời một cách thấu đáo. Về mặt định hướng tổ chức thì yêu cầu đặt ra là phải phù hợp, cả về xác định cấp tố tụng, cấp truy tố, xét xử (sơ thẩm) và cả về mô hình, cơ cấu tổ chức. Cũng có ý kiến cho rằng, Tòa án sẽ tổ chức theo khu vực là phù hợp với tính chất công việc ở trạng thái tĩnh và để thuận lợi trong việc đầu tư cơ sở vật chất, điều kiện làm việc. Song Viện kiểm sát thì không nên sáp nhập thành khu vực mà vẫn giữ nguyên như hiện nay. Về mặt tố tụng, Viện kiểm sát huyện là cấp sơ thẩm khu vực, thực hiện chức năng, thẩm quyền truy tố, kiểm sát xét xử tại Tòa án sơ thẩm khu vực. Do đó, về cơ bản không có sự mẫu thuẫn về thẩm quyền tố tụng.

Nền tư pháp gần dân

Khi tổ chức Tòa án và Viện kiểm sát khu vực, không theo địa hạt hành chính của một huyện, quận như hiện nay, điều dễ nhận thấy là giới hạn địa lý sẽ mở rộng, quãng đường để người dân từ nhà mình đến công đường sẽ xa hơn, đi lại vất vả hơn, chi phí tốn kém hơn, nhất là những người ở vùng sâu, vùng xa, vùng miền núi, biên giới, hải đảo. 

Xét về khối lượng công việc thì các huyện miền núi này cần sáp nhập thành khu vực vì lượng án ít hơn rất nhiều so với các quận của thành phố lớn. Song một thực tế là, nếu sáp nhập 2 huyện miền núi thành một khu vực thì có những thôn, bản sẽ ở cách xa Tòa án, Viện kiểm sát khu vực trên dưới 100 km, đường sá, phương tiện đi lại còn rất khó khăn. Và khi đó, mục tiêu xây dựng một nền tư pháp gần dân sẽ bị cản trở...